Μάλκολμ Μπράντμπερι
(Αγγλος συγγραφέας)
Ευχαριστώ θερμά τον δήμο Πτολεμαίδας για την ευγενική πρόσκληση του, να συμμετάσχω ως ομιλητής και εγώ σήμερα στην ημερίδα, που διοργανώνει με θέμα την καταγραφή της ιστορικής μνήμης μέσα από συλλογές. Eιδικότερα στην δική μου εισήγηση θα ασχοληθώ με την αξία και τον ρόλο της ιστορικής μνήμης στις σύγχρονες κοινωνίες. Πριν προχωρήσω στην ανάλυση μου καλό είναι, να ορίσουμε, τι είναι η ιστορική μνήμη. Είναι η συλλογική κοινωνική μνήμη, που αναφέρεται στο παρελθόν και οδηγεί στην αυτογνωσία, τον αυτοπροσδιορισμό και την κοινωνικοποίηση του ανθρώπου.
Την συλλογική αυτή μορφή μνήμης έρχεται η επιστήμη της ιστορίας, να οργανώσει και να διασώσει στην πορεία του χρόνου και από την φθορά του, προς όφελος των επόμενων γενεών μίας κοινωνίας. Η ιστορία ως μνήμη είναι το μέσον, με το οποίο οι λαοί και τα έθνη μελετούν το παρελθόν τους, διατηρούν τα ιδανικά και τις παραδόσεις τους και εξασφαλίζουν την διαχρονική συνέχεια τους. Η συλλογική μνήμη λοιπόν εμπεριέχει τα γεγονότα του παρελθόντος, που σφυρηλάτησαν τους δεσμούς των μελών ενός εθνικού συνόλου, τις κοινές αξίες, τα έθιμα, που τους χαρακτηρίζουν και τους δίνει τα εφόδια, για να αυτοπροσδιοριστούν και να συνειδητοποιήσουν την έννοια του, να ανήκουν σε μία ευρύτερη κοινωνική ομάδα.
Η σημασία επομένως της αυθεντικής διατήρησης της μνήμης, είναι πολύ σπουδαία για το μέλλον και την πορεία ενός λαού και αφορά την ίδια την επιβίωση του. Αρκεί μόνο, να σκεφτούμε, τί συνέπειες έχει για έναν άνθρωπο η απώλεια της προσωπικής του μνήμης και πόσο ανυπόφορη και αποδιοργανωμένη καθίσταται η ζωή του, για να καταλάβουμε τις ανάλογες συνέπειες, που έχει και την καταστροφική αποδιοργάνωση, που προκαλεί σε ένα κοινωνικό ή εθνικό σύνολο, η απώλεια της συλλογικής μνήμης για διάφορους λόγους σκοπιμοτήτων ή λόγω εγκληματικής αδιαφορίας, ειδικά μάλιστα όταν επιδεικνύουν τέτοια αδιαφορία οι αρμόδιοι φορείς και θεσμοί.
Είναι για αυτόν τον λόγο περισσότερο αξιέπαινη και σας αξίζουν συγχαρητήρια η σημερινή σας πρωτοβουλία, γιατί αποτελεί μια έμπρακτη μορφή πνευματικής αντίστασης στην φθορά της συλλογικής μνήμης, που ενίοτε επιδιώκεται με μανία από ορισμένους μηχανισμούς ιδεολογικά στρατευμένους σε χίμαιρες.
Στις μέρες μας ακούγονται δυστυχώς και χρηματοδοτούνται αδρά από ξένα κέντρα διάφορες πονηρές, ανιστόρητες, μεταμοντέρνες θεωρίες για την κατασκευή μια νέας ιστορίας χωρίς σκληρές αλήθειες και γεγονότα, κατά πως θα βολεύει τους μεγάλους και υπερευλογημένους της υφηλίου και τα συμφέροντα τους.
Σε αυτήν την κατευθυνόμενη ιστοριογραφία, που δήθεν στόχο της έχει την ειρήνη των λαών, αλλά ουσιαστικά υπηρετεί μεγάλα και άνομα συμφέροντα εις βάρος των αδύναμων χωρών, έχουμε υποχρέωση όλοι μαζί, να αντισταθούμε έγκαιρα. Τις αλλοιώσεις της ιστορικής μας μνήμης, που άμεσο στόχο τους έχουν την υπονόμευση της συλλογικότητας και της ενότητας μας, θα πρέπει, να τις αντιμετωπίσουμε με ακόμη μεγαλύτερη μελέτη της ιστορίας μας, με προσφυγή στις πηγές της μνήμης, με πνεύμα συλλογικής αντίστασης απέναντι στα σχέδια, που απεργάζονται ποικιλώνυμες οργανώσεις, με δήθεν επιστημονικά και αγνά κίνητρα.
Σε λίγο αυτοαποκαλούμενοι ιστορικοί, στρατευμένοι σε ιδεολογικές επιδιώξεις, θα φτάσουν, ίσως να ζητήσουν, να αναθεωρήσουμε την ιστορική αλήθεια ακόμη και για τον ναζισμό και τα εγκλήματα του, χάριν δήθεν της φιλίας των λαών, αφού προσπάθησαν ανεπιτυχώς, να μας πείσουν, ότι η Οθωμανική αυτοκρατορία είναι ιστορικά παρεξηγημένη, οι φωστήρες των μετανεωτερικών αδρά χρηματοδοτούμενων ρευμάτων.
Τι προσπάθησαν, να κάνουν λοιπόν ακόμη και με τα βιβλία ιστορίας των σχολείων; Να απονευρώσουν την νεολαία και να ξεκόψουν την επαφή της από τις ρίζες της. Να απομακρύνουν από την συλλογική μνήμη της νεολαίας τα παθήματα των προγόνων της και ακόμη χειρότερα, να τα υποτιμήσουν, όπως υποτίμησαν και τους ίδιους τους ήρωες πρότυπα και να τα εκμηδενίσουν, με ανέντιμες και αντιεπιστημονικές αναφορές σε συνωστισμούς, θέλοντας, να περιγράψουν καταστροφές και σφαγές απερίγραπτες, όπως το ολοκαύτωμα της Σμύρνης.
Αν αυτό δεν είναι ιδεολογική χρήση της ιστορίας, για την εξυπηρέτηση αλλότριων συμφερόντων, τότε τι είναι; Και βέβαια εδώ χρειάζεται , να τονίσω, ότι και η ανάμιξη των πολιτικών με στόχο την πολιτική χρήση της ιστορίας διαχρονικά, όπως και σήμερα, μόνο ολέθρια αποτελέσματα έχει στην διαφύλαξη ακέραιας της αυθεντικής μνήμης ενός λαού.
Ίσως, γιατί βολεύει ορισμένους, οι λαοί να πάψουν, να αντιστέκονται στα σχέδια τους, να πάψουν, να ορθώνουν το ανάστημα τους και να φωνάζουν όχι, όταν χρειάζεται. Στόχος τους δυστυχώς ανομολόγητος είναι η δημιουργία μίας εύπλαστης μάζας, που δεν θα μπορεί, να αντιστέκεται στα συμφέροντα τους. Είναι μια γνώριμη προπαγανδιστική τακτική, που έχει επιχειρηθεί και στο παρελθόν από το 1950 ακόμη στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, όταν ανάλογα με την κατάσταση, στην οποία βρίσκονταν οι δύο χώρες, οι μεγάλοι μας <<σύμμαχοι>> μας ζητούσαν, να αλλάξουμε την ιστορία μας κάθε φορά.
Η ποθητή και καλοδεχούμενη ειρήνη μεταξύ των λαών είναι όμως πραγματική και διαρκής μόνον, όταν στηρίζεται στην ιστορική εξέλιξη των σχέσεων τους και στην αυτογνωσία τους, όχι όταν στηρίζεται σε προπαγανδιστικούς μηχανισμούς και ψεύδη. Λαοί, που ξεχνούν την ιστορία τους, που παθαίνουν συλλογική αμνησία, είναι, σαν να αρνούνται την εξέλιξη τους και καταδικάζονται, να επαναλαμβάνουν τα ίδια τραγικά λάθη, που είχαν κάνει παλαιότερα.
Δεν πρέπει ποτέ, να ξεχάσουμε τα αρνητικά γεγονότα του κοινού παρελθόντος μας. Είναι άλλο πράγμα, να συγχωρήσουμε βεβαίως και άλλο πράγμα, να ξεχάσουμε. Και δεν ξεχνούμε, γιατί από τα γεγονότα του παρελθόντος και τα παθήματα των παλαιότερων γενεών μπορούμε, να αντλήσουμε χρήσιμες συμβουλές και οδηγίες για το μέλλον μας και να αποφύγουμε τα λάθη, που αυτοί ίσως δεν απέφυγαν σε κάποιες ιστορικές φάσεις.
Επίσης η ιστορία χρειάζεται, να είναι αποτέλεσμα γνήσιας και αυθεντικής έρευνας με σεβασμό στις πηγές και τα τεκμήρια και την όσο το δυνατόν αντικειμενική αξιοποίηση τους μέσα από συνεχείς διασταυρώσεις και επανελέγχους, χωρίς αγιοποιήσεις προσώπων, παρατάξεων και καταστάσεων. Γιατί είναι απαραίτητο, να έχουμε πάντα στον νού μας αυτό, που έλεγε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός:<< Εθνικόν είναι μόνον το αληθές>>. Άλλως η ιστορική μνήμη εκφυλίζεται σε πολιτική μυθολογία ανώφελη, που εξυπηρετεί σκοπιμότητες.
Η συλλογική μνήμη είναι ζώσα διαρκώς, συνομιλεί μαζί μας συνεχώς, αρκεί, να τις απευθύνουμε ερωτήματα, να θέλουμε, να την ερευνήσουμε και με μεράκι, να ασχοληθούμε μαζί της. Γιατί τι άλλο είναι αυτή πάρα μια πυξίδα φωτός και γνώσης, η οποία μπορεί, να κατευθύνει τα βήματα μας, ώστε να αποφύγουμε τις κακοτοπιές, ανοίγοντας νέους δρόμους για το μέλλον;
Συλλέκτες, ερευνητές, επιστήμονες και μη, επιφανείς αλλά και απλοί άνθρωποι, μόλις αποφασίσουν, να ασχοληθούν με την ιστορική μνήμη, μαγεύονται από αυτήν και δεν ζουν μέσα από το παρελθόν, αλλά αντλούν επίκαιρα διδάγματα από την σοφία των προηγούμενων γενεών, για να χαράξουν δρόμους ασφαλέστερους για μια κοινωνία. Δεν είναι λοιπόν, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι δοκησίσοφοι η αγάπη για την ιστορία μια μορφή νοσταλγίας για το ένδοξο παρελθόν, η οποία δήθεν καθηλώνει τον άνθρωπο και δεν το αφήνει, να προχωρήσει και να εξελιχθεί. Υποστηρίζουν, ότι επειδή είμαστε έθνος με μεγάλη ιστορία επαναπαυόμαστε στις δάφνες μας και δήθεν παραλύουμε με αυτές χωρίς ,να μπορούμε, να οικοδομήσουμε κάτι καινούργιο. Δηλαδή πονηρά σκεπτόμενοι, τι μας λένε;
Ξεχάστε την ιστορία σας, ξεχάστε ότι η Έλληνες δημιούργησαν την φιλοσοφία, τις επιστήμες, το θέατρο, τα γράμματα και τις τέχνες, την εξαίσια κλασική αρχιτεκτονική, γιατί αυτό σας κάνει, να μην σκέπτεστε, να δημιουργήσετε κάτι νέο. Τι ανήθικος και έωλος ισχυρισμός!
Αν έφταιξε κάτι για την σημερινή κατάπτωση μας είναι ακριβώς, ότι ξεχάσαμε ποιοι είμαστε και από πού ερχόμαστε, αδιαφορώντας για τις αξίες, που μεταλαμπαδεύσαμε στην παγκόσμια κοινότητα, αποδεχόμενοι ως νεωτερισμούς και πρόοδο κάθε ανόητη εισαγόμενη ιδέα και προσπαθώντας, να υιοθετήσουμε ξένα πρότυπα άσχετα με την ιδιοσυγκρασία μας ως λαού. Να γίνουμε Ευρωπαίοι παπαγάλιζαν μεγαλόσχημοι φιλοσοφούντες. Μα οι Ευρωπαίοι, τίνος πολιτισμού φορείς είναι και σε ποιον πολιτισμό, παρά στο αρχαίο ελληνικό βασίζονται;
Αντιθέτως, εγώ θα έλεγα, να ξαναθυμηθούμε, πως είμαστε Ελληνες και πως οι αξίες μας έδωσαν το φώς παλαιότερα σε όλο τον κόσμο. Να αφήσουμε στην άκρη τους πιθηκισμούς, που μας έκαναν, να αντιγράφουμε πρότυπα ζωής ξένα, τα οποία στηρίζονται στην αποθέωση του υλισμού, της φθήνιας, της έλλειψης οποιασδήποτε πνευματικότητας. Αυτό δεν είναι εκσυγχρονισμός και πρόοδος.
Mήπως και οι ίδιοι οι Γερμανοί δεν επιδεικνύουν σε ένα άλλο επίπεδο αλαζονική και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά σήμερα, επειδή ακριβώς αδιαφορούν για την μελέτη και τα διδάγματα της ιστορίας, που τιμωρεί τους ισχυρούς και αλαζόνες πολλές φορές; Αργεί πολλές φορές, αλλά πάντα τιμωρεί.
Δείτε τις περιπέτειες, στις οποίες μπήκε και η Ευρώπη, που με τις ανιστόρητες και ελλειμματικές ηγεσίες της ξέχασε τα θεμέλια και του δικού της πολιτισμού, ξέχασε τις αξίες του ανθρωπισμού, της αλληλεγγύης, της δημοκρατικότητας στην λήψη των αποφάσεων και βυθίζεται και η ίδια σε νέα αδιέξοδα, τσαλακώνοντας την αξιοπρέπεια των πιο αδύναμων χωρών της.
Αποθέωσε την ύλη και τον τεχνικό πολιτισμό και όμως εξακολουθεί, να καρκινοβατεί και να παραμένει ένα ανολοκλήρωτο οικοδόμημα, όσο δεν επανασυνδέεται ιστορικά με τις αξίες της ιστορίας και του πολιτισμού, οι οποίες θα στηρίζονται και σε μια μεγαλύτερη πνευματικότητα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Μα γιατί αδιαφόρησαν και αυτοί για την ιστορική μνήμη και αυτά, που μας διδάσκει.
Αυτή η μνήμη είναι μια μορφή προετοιμασίας και οργάνωσης του μέλλοντος μέσα από την αποσταλαγμένη σοφία των γενεών. Πώς μπορεί, να χτίσει μία κοινωνία ένα στέρεο μέλλον, όταν υποτιμά και αγνοεί τα θεμέλια της; Αν ακούσουμε τις σειρήνες της λήθης, τότε θα χτίσουμε μια κοινωνία πάνω σε σαθρά θεμέλια και με το πρώτο φύσημα αυτή θα καταρρεύσει.
Λαοί, που υποτιμούν την ενασχόληση με την ιστορία και την συλλογική μνήμη, είναι λαοί, που χάνουν την σπονδυλική τους στήλη και μετατρέπονται σε ασπόνδυλα, δηλαδή σε οσφυοκάμπτες υποτακτικούς των ισχυρών.
Το ζήσαμε δυστυχώς αυτό στην αμέσως προηγούμενη περίοδο της επίπλαστης ευδαιμονίας, όπου η αδιαφορία όχι μόνο για την ιστορία, αλλά για πολλές πτυχές των γραμμάτων και του πολιτισμού ήταν το σήμα κατατεθέν της. Η θεοποίηση του χρήματος, η πολτοποίηση των αξιών και των θεσμών, η αντίληψη ότι όλα έχουν μία τιμή εξαγοράς και όλα μπορούν να γίνουν αντικείμενο πώλησης, ήταν απόρροια και του γεγονότος, ότι οι πολίτες δεν αντλούσαν πλέον διδάγματα από αντίστοιχες ιστορικές περιόδους απόλυτης παρακμής. Δείτε λοιπόν, που κατέληξε σήμερα η πρόσφατη εποχή της επίπλαστης κραιπάλης. Σε μία ακόμη εθνική περιπέτεια οικονομικού αυτήν την φορά τύπου μέχρι στιγμής.
Η Ελλάδα όμως σήμερα και η Ευρώπη, αντλώντας χρήσιμα συμπεράσματα από την ιστορία τους βρίσκονται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι αποφάσεων ,που θα κρίνουν την μοίρα των επόμενων γενεών. Ακόμη και σε αυτές τις δύσκολες πράγματι στιγμές με τα μεγάλα οικονομικά προβλήματα, η ιστορική μνήμη και πάλι διδάσκει κατευθύνει αλλά και παρηγορεί. Μελετώντας την, θα διαπιστώσουμε, ότι δεν είναι μόνο οι σημερινές γενιές, που περνούν δυσκολίες, αλλά υπήρξαν και παλαιότερα σκοτεινές ιστορικές περίοδοι, που οι μεγαλύτεροι έζησαν εγκλήματα και όμως δεν έχασαν την ελπίδα τους και ξαναέχτισαν πάνω στα ερείπια, γράφοντας ξανά λαμπρές σελίδες προόδου. Θα αναρωτηθεί όμως κανείς, ναι, αλλά τότε υπήρχε έστω ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον, ενώ σήμερα έχει χαθεί η ελπίδα από τους Έλληνες. Σωστά. Αυτό είναι δυστυχώς το επαίσχυντο σημείο, που ανεύθυνες πολιτικές οδήγησαν την χώρα.
Όμως η ιστορία μας κατευθύνει, να αγωνιζόμαστε, να μην το βάζουμε κάτω και αν χρειαστεί, να αναγεννώμαστε από την τέφρα. Έτσι λοιπόν καταληκτικά, ας κρατήσουμε σαν συμπέρασμα, ότι η ιστορική μνήμη, εφόσον ασχοληθούμε σοβαρά μαζί της, θα μας δείξει πάλι ως φωτεινή πυξίδα τον δρόμο για την έξοδο από τα αδιέξοδα και τον τρόπο, να ενωθούμε όλοι μαζί και να σηκώσουμε την Ελλάδα και την Ευρώπη λίγο ψηλότερα!
ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ
ΔΙΚΗΓΟΡΟΣ
ΑΜΥΝΤΑΙΟ
ΦΛΩΡΙΝΑΣ
ΤΗΛ ΓΡ 2386022228
ΚΙΝ 6972698452