 |
| Μύρτιλο (μπλούμπερι) |
Φλωρινιώτες, μην ξεχνάτε ότι γίνονται και άριστα γλυκά Φλωρίνης, μοναδικά στον κόσμο και πάνε δεμένες πωλήσεις με τα άλλα δικά μας γλυκά!
1) Το Ιπποφαές
Ονομασία - Ιστορία
Αν και στη σύγχρονη Ελλάδα το ιπποφαές (αρχ. ιππόφαος, ιππόφεως, ιπποφανής) χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια, στην αρχαιότητα η χρήση του ήταν πολύ διαδεδομένη. Το όνομά του το οφείλει στα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που παρατήρησαν ότι τα άρρωστα και τραυματισμένα άλογα που έτρωγαν τα φύλλα και τους καρπούς του φυτού ανάρρωναν γρηγορότερα, αποκτούσαν περισσότερη δύναμη, ενώ το τρίχωμά τους δυνάμωνε και γινόταν πιο λαμπερό. Η ονομασία στα λατινικά του γένους Hippophae προέρχεται από τις λέξεις ίππος<ίππ(ο)- (άλογο) + -φαές, ουδ. του -φαής<φάος (φως, λάμψη), άρα σημαίνει φωτεινό, λαμπερό άλογο.
Περιγραφή
Υπάρχουν 6 είδη και 12 υποείδη . Πάνω από το 90% των παγκόσμιων πηγών του Ιπποφαούς, εντοπίζονται στην Κίνα, όπου γίνεται η εκμετάλλευσή του με σκοπό τον έλεγχο των απωλειών νερού και της διάβρωσης του εδάφους. Ο θάμνος φθάνει σε ύψος 0.5–6 m, σπάνια έως τα 10 m και συνήθως αναπτύσσεται σε ξηρές και αμμώδεις περιοχές. Είναι ανθεκτικό σε αλατούχες συνθήκες είτε δια του αέρα είτε δια του εδάφους, αλλά έχει μεγάλη απαίτηση σε πλούσια ηλιοφάνεια για την καλή ανάπτυξή του και δεν ανέχεται σκιερές συνθήκες δίπλα σε μεγαλύτερα δέντρα.
Φύλλωμα και καρποί κοινού Ιπποφαούς
Το κοινό είδος Ιπποφαές το ραμνοειδές είναι το πιο διαδεμένο, με ένα ευρύ φάσμα εξάπλωσης από τις Ατλαντικές ακτές της Ευρώπης έως τη βορειοδυτική Κίνα. Στη Δυτική Ευρώπη, είναι σε μεγάλο βαθμό περιορισμένο σε παράκτιες περιοχές, όπου τα αλατούχα υδροσταγονίδια της θάλασσας εμποδίζουν άλλα μεγαλύτερα φυτά να το ανταγωνιστούν, ενώ στην κεντρική Ασία είναι πιο διαδεμένο σε ξηρές ημι-ερημώδεις περιοχές, όπου άλλα φυτά δε μπορούν να επιβιώσουν σε ξηρές συνθήκες• επίσης εμφανίζεται στην κεντρική Ευρώπη και Ασία ως υπο-αλπικός θάμνος πάνω από τη δεντρο-γραμμή στα βουνά και σε άλλες ηλιόλουστες περιοχές όπως οι όχθες των ποταμών.
Το κοινό ιπποφαές έχει πυκνά, σκληρά και πολύ ακανθώδη κλαδιά. Τα φύλλα είναι ανοιχτόχρωμα αργυρο-πράσινα, λογχοειδή, μήκους 3–8 cm και πλάτους λιγότερο από 7 mm. Είναι φυτό, με ξεχωριστά αρσενικά και θηλυκά φυτά.
Το αρσενικό παράγει καφέ άνθη,τα οποία παράγουν γύρη προς γονιμοποίηση με τη βοήθεια του αέρα ( ανεμόγαμο φυτό).
Καρποί και φύλλα
Τα θηλυκά φυτά παράγουν πορτοκαλοκίτρινους σαρκώδεις καρπούς με διάμετρο 6–9 mm, μαλακούς, χυμώδεις και πλούσιους σε έλαια. Οι καρποί αποτελούν μια σημαντική πηγή τροφής κατά τη χειμερινή περίοδο για τα πτηνά.
Καλλιέργεια - Κηποτεχνία - Χρήσεις - Υγεία
Συγκομιδή
Η συγκομιδή είναι δύσκολη εξαιτίας της πυκνής ακανθώδους διάταξης μεταξύ των καρπών σε κάθε κλαδί. Κοινή τεχνική συγκομιδής αποτελεί η απόσπαση ολόκληρου του κλαδιού, αν και αυτό αποβαίνει καταστροφικό για το θάμνο και μειώνει τις μελλοντικές συγκομιδές. Αν ένα κλαδί αφαιρεθεί με αυτήν τη μέθοδο και βρίσκεται κοντά σε θερμοκρασία κατάψυξης, διευκολύνεται κατά πολύ η συλλογή των καρπών. Τα κλαδιά που αποσπώνται, καταψύχονται σε −32°C, στη συνέχεια ανακινούνται ή τρίβονται για την απομάκρυνση των καρπών.
Ο εργάτης έπειτα κοπανάει τους καρπούς για να απομακρύνει έως και το 95% των φύλλων και άλλων υπολειμμάτων. Αυτό έχει ως συνέπεια το ελαφρώς μαλάκωμα των καρπών επιφανειακά, καθώς γίνεται σε θερμοκρασία περιβάλλοντος (~ 20°C). Στη συνέχεια, οι καρποί ή ο πολτός των καρπών αποθηκεύονται στην κατάψυξη.
Η πιο αποτελεσματική μέθοδος συγκομιδής των καρπών, χωρίς να τραυματιστούν τα κλαδιά, είναι να γίνει χρήση ειδικού αναδευτήρα. Ο μηχανικός τρόπος συγκομιδής αφήνει έως και 50% στο χωράφι και οι καρποί μπορούν να συγκομίζονται κάθε δύο χρόνια. Με αυτά τα σχετικά σύγχρονα μηχανικά μέσα μπορούν να πάρουν μόνο περίπου το 25% της παραγωγής που θα μπορούσε να συγκομιστεί.
Αρχιτεκτονική τοπίου - Κηποτεχνία
Το ιπποφαές ωστόσο αποτελεί δημοφιλή επιλογή ως καλλωπιστικός θάμνος για την κηποτεχνία, καθώς και για τη δημιουργία προστατευτικών φρακτών, ενώ σε διάφορα μέρη του κόσμου αξιοποιείται λόγω του πλούσιου και δυνατού ριζικού συστήματός του για προστασία από τον αέρα και για τη σταθεροποίηση του εδάφους σε όχθες ποταμών και σε απότομες πλαγιές. Έχει ιδιαίτερη αξία για τα βορειότερα κλίματα, λόγω των κηποτεχνικών του ιδιοτήτων, καθώς οι ζωηρόχρωμες συστάδες των καρπών του διατηρούνται κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Τα κλαδιά μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ανθοκόμους ως διακοσμητικά στοιχεία.
Διατροφική αξία - Υγεία
Το ιπποφαές θεωρείται σύμφωνα με πολλές μελέτες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας, ένας σημαντικός σύμμαχος της υγείας μας Οι καρποί του ιπποφαούς είναι και θρεπτικοί, αν και πολύ όξινοι (στυπτικοί) και ελαιώδεις, δυσάρεστοι αν φαγωθούν ωμοί, εκτός κι αν ωριμάσουν (παγώσουν ώστε να μειωθεί η στυπτικότητα) ή αν αναμειχθούν με γλυκύτερο χυμό από μήλο, σταφύλι κλπ.
Όταν οι καρποί πολτοποιηθούν, ο χυμός που προκύπτει διαχωρίζεται σε τρία στρώματα: πάνω-πάνω ένα λεπτό, πορτοκαλί καϊμάκι• στη μέση, ένα στρώμα που περιέχει, τα χαρακτηριστικά για το ιπποφαές, υψηλής συγκέντρωσης κεκορεσμένα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα• και το κατώτερο στρώμα που είναι ίζημα και χυμός. Περιέχει λίπη που χρησιμοποιούνται για καλλυντικούς σκοπούς, τα δύο ανώτερα στρώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για κρέμες και αλοιφές, ενώ το κατώτερο στρώμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εδώδιμο προϊόν, όπως το σιρόπι.
Οι θρεπτικές ουσίες και τα φυτοχημικά συστατικά των καρπών του ιπποφαούς έχουν θετική επίδραση έναντι των φλεγμονών, του καρκίνου ή άλλων ασθενειών.
Ο καρπός έχει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνη C, περίπου 15 φορές περισσότερη από το πορτοκάλι , που κατατάσσει το ιπποφαές στις πιο πλούσιες πηγές, από τα φυτά, σε βιταμίνη C. Ο καρπός ωστόσο είναι πλούσιος σε καροτένη, βιταμίνη E, αμινοξέα, μέταλλα, β-σιτοστερόλη και πολυφαινολικά οξέα.
Καταναλωτικά προϊόντα
Ο καρπός του ιπποφαούς μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πίτες, μαρμελάδες, λοσιόν και λικέρ. Ο χυμός ή ο πολτός έχει άλλες δυνατότητες εφαρμογής στα τρόφιμα και στα ποτά, στις παιδικές τροφές, τα φρουτοποτά, τη σπεσιαλιτέ μπίρα , το ιππικό που αντιμετωπίζει εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες κλπ
Τα έλαια από τους σπόρους και τον πολτό έχουν θρεπτικές ιδιότητες που διαφέρουν ανάλογα με τη διαδικασία επεξεργασίας.Τα έλαια του ιπποφαούς χρησιμοποιούνται ως πηγή συστατικών σε διάφορα καλλυντικά και σε συμπληρώματα διατροφής.
2) To MYΡΤΙΛΟ( μπλούμπερι )
Το Μύρτιλο είναι από τα είδη φυτών χαμηλής ανάπτυξης και ο εδώδιμος καρπός του, της οικογενείας των Ερεικοείδων παρά την επιστημονική του ονομασία ( Vaccinium myrtillus) (Βακκίνιον ο μύρτιλλος) που υποδηλώνει ότι ανήκει στα Μυρτοειδή. To θέμα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο γιατί μερικοί βοτανικοί το συμπεριλαμβάνουν στην οικογένεια των Μορεοειδών (μούρο)
Εξαπλώνεται ως αυτοφυές, συνήθως μεμονωμένο στις εύκρατες και ψυχρές περιοχές της γης, στα ψηλά βουνά των τροπικών περιοχών και κατά προτίμηση αναπτύσσεται στα όξινα δηλ. μη αλκαλικά εδάφη και σε δροσερές θέσεις.
Φυσικά χαρακτηριστικά
Πολυετές θαμνοειδές, ύψους 60-90 εκατ. με πυκνές διακλαδώσεις και ημιδερματώδες φύλλωμα, που το φθινόπωρο πριν γυμνωθούν τα φύλλα παίρνουν ωραίες και έντονες πορφυρές αποχρώσεις. Ανθοφορεί Μάιο-Ιούνιο με άσπρα-ροζ καμπανοειδή άνθη. Παράγει από Αύγουστο-Σεπτέμβρη εδώδιμους καρπούς, με ελαφριά ξινή γεύση, κατάλληλους για παγωτά, γλυκά, μαρμελάδα, τσαϊ. Επειδή τα περισσότερα από τα μύρτιλα, που τρώγονται από τα πουλιά και τα θηλαστικά δεν αποβάλλονται ως βιώσιμοι σπόροι, αναπαράγονται αγενώς δηλ. με την ανάπτυξη νέων βλαστών από τα ριζώματά τους των ώριμων φυτών.
Συλλογή καρπών Μύρτιλου
Το μύρτιλο ή αλλιώς μπλούμπερι, είναι στη λίστα των εναλλακτικών καλλιεργειών που δείχνουν καλή προσαρμοστικότητα στα ελληνικά εδάφη και μπορεί να έχει καλές αποδόσεις. Η μέση απόδοσή τους φτάνει τα 1.000 κιλά ανά στρέμμα, ενώ σε ένα στρέμμα μπαίνουν διακόσια φυτά και η τιμή πώλησης ορίζεται στα τρία - πέντε ευρώ ανά κιλό.
Οι οικονομικές αποδοχές που μπορεί να έχει ο καλλιεργητής μύρτιλου φτάνουν ακόμα και τα 2.500 ευρώ ανά στρέμμα. Η μέση απόδοση των φυτών φτάνει τα 1.000 κιλά ανά στρέμμα, ενώ σε ένα στρέμμα μπαίνουν διακόσια φυτά και η τιμή πώλησης ορίζεται συντηρητικά στα τρία - πέντε ευρώ ανά κιλό. Το αρχικό κόστος ανά στρέμμα είναι στα 1.000 ευρώ, ενώ η απόσβεση δεν αργεί να έρθει. Το μύρτιλο είναι καλλιέργεια που δείχνει την πορεία της από τον πρώτο χρόνο. Φυτεύεται μεταξύ Νοεμβρίου και Μαρτίου, ενώ οι καρποί μαζεύονται μεταξύ Μαΐου και Σεπτεμβρίου. Δίνει παραγωγή από τον πρώτο χρόνο, ενώ σε πλήρη ανάπτυξη είναι από τον τέταρτο χρόνο και έπειτα.
Το μύρτιλο θέλει εδάφη με χαμηλό ph . Το ιδανικό έδαφος είναι το ελαφρό αμμώδες ή χαλικώδες, με χαμηλό ph και καλή αποστράγγιση και υψηλή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία. Βελτιώσεις εδάφους σε κάποιες περιοχές μπορούν να γίνουν, αν και κάποιες δεν είναι κατάλληλες. Επίσης, τα φυτά θέλουν πολύ πότισμα με λίγο νερό, σιγά - σιγά δηλαδή. Το ριζικό του σύστημα είναι επιφανειακό, φτάνει τα 30 εκατοστά. Το μύρτιλο παρουσιάζει μεγάλη ανθεκτικότητα στο ψύχος, μπορεί να επιζήσει ακόμα και στους -28 βαθμούς Κελσίου. Θα πρέπει ο υποψήφιος καλλιεργητής, πριν επιλέξει ποικιλία μύρτιλου, να λάβει υπ’ όψιν του όλα τα δεδομένα της περιοχής, το κλίμα, το έδαφος, κ.ά. Στη Βόρεια Ελλάδα μπορούν να καλλιεργηθούν ποικιλίες που απαιτούν μεγαλύτερα ποσά χειμερινού ψύχους .
Οι θάμνοι των μύρτιλων μπορούν να φτάσουν ακόμα και τα δύο μέτρα και χρειάζεται προσοχή, ενώ θα πρέπει να υπάρχουν οι σωστές αποστάσεις μεταξύ των φυτών. Αυτές ποικίλουν, μεταξύ 2 - 2,5 μέτρα. Όσο για το κόστος συγκομιδής, αυτό διαφέρει κατά περίπτωση. Κάποιες ποικιλίες μαζεύονται με μηχανήματα, άλλες με δόνηση των θάμνων κι άλλες πάλι ωριμάζουν γρήγορα, μέσα σε δύο μήνες και θέλουν μάζεμα με το χέρι. Οι τελευταίες είναι και οι πιο ακριβές, γι’ αυτό και ενδείκνυται η διάθεσή τους σε σούπερ-μάρκετ.
Eλληνικό κρατικό ενδιαφέρον:
Μέσα στις προθέσεις του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων είναι να προωθήσει την καλλιέργεια μύρτιλου στην Ελλάδα. Μάλιστα, μέσα στο 2013 αναμένεται να ξεκινήσουν προγράμματα που να το αφορούν. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας, το μύρτιλο καλλιεργείται σε 16 χώρες. Πρώτες είναι οι ΗΠΑ με το 52% της παραγωγής, ακολουθεί ο Καναδάς με το 32% και έπονται, Πολωνία, Ουκρανία, κ.ά.
Η αξία του μύρτιλου για την υγεία
Τα προϊόντα του μύρτιλου μαρμελάδες, εξαιρετικό κόκκινο τσαϊ και πολλά άλλα, αποτελούν πρώτη ύλη για τις βιομηχανίες τροφίμων, τις φαρμακοβιομηχανίες και τις βιομηχανίες καλλυντικών. Οι καρποί του έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε ουσίες, που συντελούν στη διατήρηση της καλής υγείας του ανθρώπου, όπως αντιοξειδωτικά, βιταμίνες, κ.ά. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν την αντικαρκινική δράση των ουσιών του μύρτιλου ή μπλούμπερι, κυρίως όσον αφορά την παρεμπόδιση του πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων. Επιπλέον, η συχνή κατανάλωση μύρτιλων βοηθά στην προστασία του ηλικιωμένου ατόμου από νευρο-εκφυλιστικές ασθένειες που συνδέονται με τη γήρανση του ατόμου. Τα αφεψήματα μύρτιλου έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της διάρροιας, της δυσπεψίας και της ναυτίας, ενώ τα φύλλα και οι καρποί ενδείκνυνται για την αντιμετώπιση λοιμώξεων του ουροποιητικού. Καρποί και φύλλα χρησιμοποιούνται από την παραδοσιακή ιατρική για την αντιμετώπιση του διαβήτη.
Το μύρτιλο σχετίζεται με τη βελτίωση της νυχτερινής όρασης: μύρτιλα αναφέρονται σε μια δημοφιλή ιστορία του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου, όπου πιλότοι της RAF καταναλώνουν μαρμελάδα μύρτιλο για να οξύνουν την οπτική τους οξύτητα στις αποστολές της νύχτας. Αν και η επίδραση του μύρτιλου για όξυνση της νυκτερινής όρασης είναι αβάσιμη, εργαστηριακές μελέτες σε αρουραίους έχουν παράσχει προκαταρκτικά αποδεικτικά στοιχεία ότι η κατανάλωση μύρτιλου μπορεί να αναστέλλει ή να αντιστρέψει οφθαλμικές διαταραχές, όπως η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.
3)ΓΚΟΖΥ ΜΠΕΡΙ (μούρο της ευτυχίας)
Το γκόζυ μπέρι αντέχει σε ακραίες θερμοκρασίες από -20 έως +40 βαθμούς Κελσίου, χρειάζεται στραγγισμένα εδάφη και μεγάλης διάρκειας ηλιοφάνεια. Οι σπόροι του πρέπει να φυτευτούν το χειμώνα, έτσι ώστε να βγει η ρίζα την άνοιξη. Η συλλογή του καρπού γίνεται με το χέρι, άρα είναι προτιμότερο για ορεινά χωράφια λίγων στρεμμάτων.
Είναι ένα δέντρο που ζει μέχρι και 100 χρόνια. Καρπούς παράγει από τον 1-2 χρόνο, ενώ σε πλήρη παραγωγή φτάνει τον 3ο-4ο χρόνο.
Το φυτό έγινε γνωστό ουσιαστικά από τη Κίνα όπου περίπου από το 2800 π.Χ. γίνονται γραπτές αναφορές σχετικά με τις ιδιότητές του και κυρίως για την βοήθεια στην μακροζωϊα.
Το φυτό γκόζυ μπέρι είναι το πρώτο, και με τεραστίων διαστάσεων διαφορά από το δεύτερο, άγριο αντιοξειδωτικό φρούτο αφού περιέχει 25.100 αντιοξειδωτικές μονάδες. Για να γίνει αντιληπτό αυτό, το αμέσως δεύτερο πιο αντιοξειδωτικό φρούτο είναι το βατόμουρο με 2.400 αντιοξειδωτικές μονάδες, δηλαδή το γκόζυ έχει πάνω από 10 φορές περισσότερες αντιοξειδωτικές μονάδες από το δεύτερο στη λίστα φυτό! Ακόμη το γκότζι ανήκει στη κατηγορία των φυλλοβόλων φυτών και φτάνει σε ύψος από 1 έως 4 μέτρα, ωστόσο κάποια φυτά μπορεί να φτάνουν και μέχρι τα 6 μέτρα. Βοηθάει πάρα πολύ στη μακροζωία, την όραση καθώς δίνει και μεγάλα ποσά ενέργειας που χρειάζεται ο οργανισμός για να ανταπεξέλθει στο άγχος της καθημερινής ζωής.
Οι καρποί του γκόζυ μπέρι οπτικά φαίνονται σαν μούρα και επειδή είναι πολύ απαλοί και ευαίσθητοι συλλέγονται με ειδικό είδος υφάσματος μέσα σε ψάθες, χωρίς τη χρήση των χεριών, και μετά υποχρεωτικά πρέπει να αποξηραθούν στη σκιά ή και στον ήλιο. Τα γκότζι συνήθως πωλούνται στην αγορά σε ανοιχτά κουτιά και δεν είναι ποτέ φρέσκα εκτός και αν πωλούνται στη περιοχή που παράχθηκαν. Οι μαλακοί καρποί του μοιάζουν οπτικά και γευστικά με τους καρπούς της σταφίδας αλλά τα γκότζι έχουν ομοιότητα γευστικά και με τη ντομάτα. Υπάρχουν βέβαια και οι σκληροί καρποί του. Μπορούν να καταναλωθούν κατευθείαν από το καρπό τους αλλά μαγειρεύονται κιόλας. Οι Κινέζοι φτιάχνουν κρασί και σούπες από το γκόζυ. Επίσης από τους βλαστούς και τα φύλλα του μπορεί να φτιαχτεί μία πολύ γευστική και υγιεινή σαλάτα.
Ο χυμός του γκόζυ μπέρι όπως ειπώθηκε προηγουμένως καταπολεμά τη γήρανση εξαιτίας της έκκρισης μίας ορμόνης. Εκτός όμως από τη γήρανση καταπολεμά την αμνησία και την αϋπνία. Δίνει βοήθεια επίσης στο ανοσοποιητικό σύστημα και στο μεταβολισμό και απαλύνει από τις πρωινές ζαλάδες τις εγκύους γυναίκες. Ακόμη αποτοξινώνει τον οργανισμό, βοηθάει τις δίαιτες, και τον καθαρισμό του αίματος. Εν μέρει βοηθάει στη καταπολέμηση κάποιων ειδών καρκίνου και χρησιμοποιήθηκε στη καταπολέμηση της ηπατίτιδας Β. Βοηθάει και στη βελτίωση της σεξουαλικής ικανότητας των ηλικιωμένων, δηλαδή κάτι σαν το Viagra αλλά χωρίς παρενέργειες. Καταπολεμάει τα καρδιακά επεισόδια και τις ταχυπαλμίες. Τέλος δίνει στον οργανισμό μία αίσθηση ευχαρίστησης και αισιοδοξίας και βοηθάει και το συκώτι.
Ο καρπός του γκότζι μπέρι περιέχει πάρα πολλά συστατικά. Περιέχει βιταμίνες της κατηγορίας Β. Την Β1, την Β2, και την Β6. Το εντυπωσιακό είναι ότι περιέχει περισσότερη Β καροτίνη από το καρότο, 500 φορές περισσότερη βιταμίνη C από τα πορτοκάλια, περισσότερο σίδηρο από το σπανάκι, και την βιταμίνη Ε που δεν περιέχεται σχεδόν ποτέ στα φρούτα. Εκτός από τα παραπάνω ο καρπός γκότζι περιέχει πολλές διατροφικές ίνες, λιπαρά, υδατάνθρακες και πρωτεΐνες αναγκαία για το ανθρώπινο σώμα. Τα 100 γραμμάρια μεταποιημένου γκότζι ισοδυναμούν με 370 θερμίδες. Τέλος βοηθάει τη καλύτερη και ομαλότερη λειτουργία των ορμονών εξαιτίας των ωφέλιμων λιπών που περιέχει και συνεισφέρει και στη καταπολέμηση μικροβίων και μυκήτων.
Επισήμανση : Η μελέτη μας βασίστηκε πέρα από δικές μας πληροφορίες και στα στοιχεία του google, βικιπαίδια κλπ. Ο αναγνώστης που ενδιαφέρεται περισσότερο μπορεί να εντείνει την αναζήτησή του και μόνος του.
Ο εμπειρικός ερευνητής
