Η παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Νιβεάστα, όνομα βλάχικης προέλευσης.
Μετά την αστικοποίηση της δεκαετίας του 1950, το Νυμφαίο ερήμωσε, με αποτέλεσμα σχεδόν τα μισά σπίτια του να μεταβληθούν σε ερείπια έως τα μέσα του 1980, οπότε και άρχισε η μεταστροφή του κλίματος από πολλούς Νιβεστιανούς, που επέστρεψαν στην πατρίδα τους και η σταδιακή ανάδειξη του οικισμού. Μάλιστα, στον παγκόσμιο διαγωνισμό της UNESCO, το Νυμφαίο διεκδίκησε το Διεθνές Βραβείο Μελίνα Μερκούρη για την άριστη διαχείριση πολιτιστικού αποθέματος και φυσικού περιβάλλοντος.
Το χωριό περικλείεται από δάσος οξιάς και διασχίζεται από λιθόστρωτα μονοπάτια και πετρόκτιστα σπίτια, ενώ τα τελευταία χρόνια έχει γίνει πόλος έλξης τουρισμού. Διαθέτει αρκετούς ξενώνες (αν και όχι επαρκείς για να καλύψουν το πλήθος των επισκεπτών) και εκεί βρίσκεται επίσης το μισογκρεμισμένο στρατηγείο του Παύλου Μελά και η Νίκειος Σχολή –σήμα κατατεθέν του χωριού- η οποία αποτελεί πλέον συνεδριακό κέντρο του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Στο Νυμφαίο λειτουργεί και το μουσείο Αργυροχρυσοχοΐας, Λαογραφίας και Ιστορίας, που φιλοξενεί σπάνιες συλλογές εργαλείων αργυροχρυσοχοΐας, περίτεχνα κοσμήματα και χρηστικά αντικείμενα, χειρόγραφα του Μακεδονικού Αγώνα, 60 προσωπογραφίες επιφανών Ελλήνων, Βλάχων και άλλων Εθνικών Ευεργετών και Αγωνιστών.
Ο Αρκτούρος και το Κέντρο Προστασίας Λύκου
Στην περιοχή κοντά στο Νυμφαίο, δραστηριοποιείται η μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική περιβαλλοντική οργάνωση του Αρκτούρου, με ένα περιβαλλοντικό κέντρο ενημέρωσης για την καφέ αρκούδα και το λύκο. Για να φτάσει κανείς εκεί, ακολουθεί το πέτρινο μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό για περίπου 15 λεπτά, σε ένα υπέροχο φυσικό τοπίο.
