Αρχιμ. Ειρηναίος Χατζηεφραιμίδης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας
Είναι κοινός τόπος η διαπίστωση ότι η Παιδεία μας νοσεί και προς θεραπεία υφίσταται τακτικά αλλαγές, κατά τη βούληση του εκάστοτε υπουργού, ο οποίος φιλοδοξεί να θέσει τη σφραγίδα του.
Η Παιδεία αποβλέπει στη νοητική και ψυχική καλλιέργεια του παιδιού.
'Αλλωστε παράγεται από το ρ. "παιδεύω" που δηλώνει την εκπαίδευση, αυτήν που στοχεύει στην εκδήλωση και ανύψωση των ικα¬νοτήτων του παιδιού' όχι βέβαια στην τιμωρητική του αγωγή, όπως παλαιότερα σήμαινε το ρήμα. Η λ. "Παιδεία" εμπεριέχει «τον βασικό άξονα της σύγχρονης θεωρίας του πολιτισμού», δηλαδή, την εκπαίδευση, την ανατροφή του παιδιού, την κοινωνικοποίησή του (sociali¬zation) ή την ένταξή του στον πολιτισμό (acculturation), όπως έγραφε η αείμνηστη 'Αλκη Κυριακίδου-Νέστορος .
Η Παιδεία, όπως προείπα, αποβλέπει και στην προαγωγή, στην εξέλιξη του παιδιού, που προϋποθέτει τον συναγωνισμό, όχι όμως τον ανταγωνισμό. Είναι έξω από το πνεύμα της Παιδείας η βαθμο- θηρία, ο άνευ ορίων ανταγωνισμός, ο σκληρός λόγος "ο θάνατός σου, ζωή μου", ο νεποτισμός, αλλά και η παραγωγή μετριοτήτων, η μετρι- οκρατία. Η Παιδεία επιτρέπει την ευγενή άμιλλα, την ανάδειξη των καλυτέρων, των αρίστων.
Η λ. "άριστος" είναι τόσο παλιά, όσο και ο 'Ομηρος. Η λ. "άριστος" στον 'Ομηρο δηλώνει πρωταρχικά αυτόν που υπερέχει έναντι όλων κατά τα εξωτερικά προτερήματα, ιδίως κατά τη δύναμη. Γι' αυτό ση¬μαίνει τον ρωμαλεότατο .
Απαντά, επίσης, στην περιώνυμη φράση: «Εις οιωνός άριστος, άμύ- νεσϋαι περί πάτρης» (Ιλιάδα Μ 243). Οι Τρώες ανησυχούσαν -και συγκεκριμένα ο Πολυδάμας- διότι ο οιωνός δεν ήταν ο καλύτερος' δη¬λαδή από το πέταγμα του αετού που κρατούσε και πέταξε ανάμεσα στους Τρώες το κοκκινόχρωμο φίδι δεν προμηνύονταν καλή έκβαση στη μάχη με τους Αχαιούς. Τότε ο 'Εκτορας απάντησε ότι το πιο καλό, το άριστο, σημάδι είναι να υπερασπίζεσαι την πατρίδα σου. Προφανώς η λ. συνδέεται με τη γενναιότητα.
Αυτήν τη σύνδεση επιβεβαιώνει και η λ. "αριστεία" που απαντά στην τραγωδία του Σοφοκλή "Αίας" (στ. 443) , όπου ο ομηρικός ήρω¬ας τρελαίνεται και αυτοκτονεί, διότι νικήθηκε στην κρίση των όπλων του Αχιλλέα. "Αριστεία" είναι η γενναιότητα, η παλληκαριά, η ανδρεία στη μάχη. Δεν είναι άσχετη και η επιλογή αυτής της λέξης από τους Αλεξανδρινούς φιλολόγους ως τίτλου ραψωδιών της Ιλιάδος, όπως Αγαμέμνονος αριστεία η Λ, Διομήδους αριστεία η Ε.
Βλέπουμε, λοιπόν, ότι οι λ. "άριστος" -υπερθετικός του αγαθός, εκ του ομηρικού αρείων- και "αριστεία" είναι άμεσα συνδεδεμένες με τη γενναιότητα, την παλληκαριά, την υπεροχή.
Το ρ. "αριστεύειν" σημαίνει, επίσης, την πρωτιά στο άλλο γνωστό παράθεμα του Ομήρου: «Αίέν αριστεύειν καί ύπείροχον εμμεναι άλ¬λων, μηδέ γένος πατέρων αίσχυνέμεν» (Ιλιάδα Ζ, 208). Ο Ιππόλοχος έδωσε στον υιό του Γλαύκο, αρχηγό των Λυκίων, την εντολή να είναι πάντα πρώτος, να ξεπερνά τους άλλους και να μη ντροπιάζει τη γενιά των προγόνων του. Το ίδιο ρήμα απαντά και σε περιγραφές μαχών .
Επομένως, το να είσαι άριστος απαιτεί γενναιότητα, θυσίες και αν-δρεία. Αυτό, δηλαδή, που χρειάζεσαι για να είσαι άριστος στο σχο¬λείο, είναι να έχεις το θάρρος, τη γενναιότητα να διακριθείς με μία ευ¬γενή άμιλλα, χωρίς ανταγωνισμούς και άνομα μέσα.
Χρειάζεται, όμως, η αριστεία στα σχολεία μας; Χρειάζονται οι έπαι¬νοι και οι διακρίσεις;
Είμαστε όλοι μάρτυρες μιας καινοφανούς και πρωτοφανούς ρήσε- ως που εξήλθε προ τριετίας από το έρκος των οδόντων του τότε δι¬ατελούντος υπουργού Παιδείας και αποτελεί σύγχυση εννοιών: Η αριστεία είναι «ρετσινιά»' προφανώς ότι είναι μία κηλίδα, ένα στίγμα, ένα ελάττωμα, μία κατηγορία που στιγματίζει και ακολουθεί τον μαθητή σε όλη τη διαδρομή του. Όπως γράφει ο Καθηγητής Χρήστος Γιανναράς, «μάλλον δέσμιος στα αφελή στερεότυπα μιας λαϊκίστικης, ισοπεδωτικής εκδοχής της δημοκρατίας», χαρακτήρισε την αριστεία σαν «ρετσινιά» και τα Πρότυπα σχολεία σαν «θεσμοποιημένη κοινω¬νική ανισότητα» .
Δυστυχώς, δεν γίνεται αντιληπτό ότι η ευγενής άμιλλα των μαθη¬τών δεν είναι μεμπτή. Αντίθετα, είναι συνώνυμη με τη χαρά να δημι¬ουργούν, να καινοτομούν, να εργάζονται, να ερευνούν. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση από το να προσπαθείς, να κοπιάζεις για να κατακτήσεις τη γνώση.
Ορθώς η γνώση παρομοιάζεται με τα διαδοχικά τείχη των καλά ο-χυρωμένων πόλεων της αρχαιότητος. Η κατάληψη ενός τείχους δεν σήμαινε και την άλωση της πόλεως. 'Επρεπε να καταληφθούν όλα τα τείχη. 'Επρεπε να χρησιμοποιηθούν ακόμη και οι πολιορκητικοί κριοί. "Πολιορκητικός κριός" είναι το μεράκι των μαθητών να ανεβάσουν το μορφωτικό τους επίπεδο, να γίνουν οι καλύτεροι, να ξεχωρίσουν, όπως ο πρώτος δρομέας ξεχωρίζει και κόβει το νήμα στον τερματισμό. Και όσο γενναίος και τολμηρός είσαι για να καταλάβεις τα τείχη μιας πόλεως, άλλο τόσο γενναίος και πιο τολμηρός πρέπει να είσαι για να εκπορθήσεις τα τείχη της γνώσεως.
Γιατί να κατηγορείται η άμιλλα; H λ. "άμιλλα" ανάγεται στην αρ¬χαία λ. "άμα". Δηλαδή όλοι μαζί, από κοινού, προσπαθούμε για να δι¬ακριθούμε. Δεν είμαστε αντίπαλοι, όπως οι παλαιστές που στους Ολυμπιακούς αγώνες αγωνίζονταν ποιος να καταβάλει τον αντίπαλό του. Είμαστε συναγωνιστές. Αγωνιζόμαστε μαζί τον καλό αγώνα της γνώσεως, προκειμένου κάποιος να αριστεύσει και να καταξιωθεί, να ανακηρυχθεί άξιος στην ζωή του, να κάνει το καθήκον του. 'Οπως έλεγε ο I. Kant, «κοιμήθηκα και ονειρεύθηκα ότι η ζωή είναι γλυκειά. Ξύπνησα και είδα ότι η ζωή είναι καθήκον».
Η αριστεία νοηματοδοτείται από την ποιότητα. Αποτιμάται με βάση κανόνες και αξίες παγκοσμίου ισχύος. Αποτελεί την ανώτατη διάκριση και έρχεται ως αποτέλεσμα της «επαναλαμβανόμενης εκ¬πλήρωσης μιας αποστολής με εξαιρετικά επιτυχή τρόπο». Είναι αέναη διαδικασία για βελτίωση, θέσπιση και κατάκτηση στόχων. Είναι προπαντός «ο χειρότερος εχθρός του Προκρούστη».
Η Ελλάδα της κλασικής εποχής ενθάρρυνε την αριστεία. Την επι-βράβευε με τιμές εν ζωή και υστεροφημία μετά τον θάνατο. Ο Περι¬κλής τόνιζε την αξία της αρετής και της αριστείας στην Αθήνα . 'Αλ- λωστε οι Αθηναίοι αγαπούσαν το ωραίο και ήσαν απλοί: «Φιλο- καλοϋμεν μετ' εύτελείας» . Χάριν των ολυμπιονικών, δηλαδή των αρί¬στων αθλητών, γκρέμιζαν τα τείχη. Δεν είχαν, βέβαια, τις προλετα¬ριακές αξίες . Το Βυζάντιο, ως συνέχεια της αρχαίας Ελλάδος, αξιο¬ποίησε τους αξίους και την αριστεία. Τους αρίστους δεν επέλεξε ο Ιουστινιανός για να κτισθεί η Αγία Σοφία, αυτό το απαράμιλλο έργο τέχνης, με το απέριττο κάλλος του, το καύχημα των Ορθοδόξων;
Η αριστεία, κατά τον πρώην υπουργό Κωνσταντίνο Αρβανιτόπουλο, είναι «ως φάρος που καθοδηγεί τους πολίτες να αναζητήσουν και να αγωνιστούν για το καλύτερο». Όταν όλοι έχουν την ευκαιρία να συν-αγωνισθούν τίμια και να διακριθούν, αποφεύγεται η «προκρούστεια ισοπέδωση στον κατώτατο παρονομαστή» .
Γιατί άραγε η φιλομάθεια, η εργώδης προσπάθεια, η ευγενής ά¬μιλλα και η επιβράβευση των αξίων δεν πρέπει να παίζουν κανένα ρό¬λο στο Σχολείο και κατ' επέκταση στην επαγγελματική διαδρομή του ανθρώπου; Γιατί το υπουργείο να στερεί από μαθητές ποιοτικές επι¬λογές, όπως συμβαίνει με τα Πρότυπα Πειραματικά Σχολεία, με διά¬θεση δήθεν πατερναλιστική, αλλά κατ' ουσίαν ιδεοληπτική;
Η ποιοτική εκπαίδευση έχει ως απαραίτητη προϋπόθεση την αξι-ολόγηση των μαθητών, επομένως τις εξετάσεις. Αυτό δεν εμποδίζει τους μαθητές πτωχότερων οικογενειών να αγωνισθούν περισσότερο για να εισαχθούν σε αυτά τα σχολεία. Το πτωχό παιδί, διά της αρι- στείας, μπορεί να γίνει ιατρός ή οιοσδήποτε άλλος επιστήμονας. Το να είσαι πτωχός, δεν σημαίνει πως είσαι "φουκαράς", αξιολύπητος και απόβλητος. Η ευλογημένη και όχι καταραμένη πτώχεια δεν εμπόδισε κανένα από την ευλογία της εισόδου στον ναό της ολοκληρωμένης γνώσης. Αντίθετα τους πείσμωσε και τους έκανε αγωνιστές. Δεν είχαν το άγχος της πρωτιάς. Μπορεί η πρωτιά να τους στέρησε κάποιες χαρές της ζωής, αλλά τους χάρισε τη χαρά της μείζονος προσπάθειας, της αυτοδημιουργίας. Δεν χρωστούν σε κανένα. Δεν είναι αξιολύπητοι ούτε αυτοί, ούτε οι γονείς τους.
Αν ο όρος "αξιολόγηση" περιέχει τοξικότητα, αυτό ισχύει για μία μικρή μειοψηφία του ελληνικού εκπαιδευτικού κατεστημένου, όπως τονίζει ο ακαδημαϊκός και αστροφυσικός Σταμάτης Κριμιζής. Είναι αυτός που πρόσφατα παραιτήθηκε από τη θέση του προέδρου του Ελληνικού Διαστημικού Οργανισμού, διότι, όπως έγραψε, «δυστυχώς, έτσι δημιουργούνται συνθήκες που υπονομεύουν τα τρία Α: Αξιολό¬γηση, Αξιοκρατία, Αριστεία» .
'Οσοι δοκιμάσθηκαν σε πολλαπλές αξιολογήσεις του πανεπιστη¬μιακού χώρου, έγιναν καλύτεροι, διότι υπήρχε η καλώς εννοούμενη φιλοδοξία της επιτυχίας. Τα εκπαιδευτικά συστήματα των προηγ¬μένων χωρών βασίζονται στην αξιολόγηση, στην αξιοκρατία. Δεν είναι αξιοσημείωτο αυτό που γράφει ο ίδιος ακαδημαϊκός, ότι κατά την επίσκεψή του σε πανεπιστήμιο της Βοστώνης παρετήρησε σε πέτρα της κυρίας εισόδου λαξευμένο το ομηρικό «Αίέν άριστεύειν»;
Μπορεί, ιδίως στις μικρότερες ηλικίες, να δομείται η προσωπικό¬τητα του μαθητή ευστοχότερα, όταν είναι απαλλαγμένη από την αντα-γωνιστικότητα και την επιδίωξη της διάκρισης από εγωιστικούς σκο¬πούς. Είναι, όμως, διεθνώς ανεγνωρισμένο ότι η Παιδεία οφείλει να εισάγει τον νέο σε φυσιολογικές κοινωνικές συνθήκες. Μία από αυτές είναι ο ανταγωνισμός. «Αλλιώτικα», γράφει ο ομότιμος Καθηγητής του ΕΜΠ Θεοδόσης Τάσιος, «θα παράγομε αγνές παρθένους , προ¬ορισμένες να δυστυχήσουν ως άτομα και ν' αδυνατούν να συστήσουν ομάδα».
Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και το ζήτημα των Προτύπων Πειρα-ματικών Σχολείων. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε την ποικιλία των ικανοτήτων' ούτε να εφαρμόσουμε τον κανόνα "πονάει κεφάλι - κό¬ψει κεφάλι". Τα σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα «παραείναι περί¬πλοκα για να μπορούν να λυθούν με το λυσάρι μιας ιδεολογίας», γράφει ο ίδιος Καθηγητής .
Υπάρχει, όμως, και το εξής πρωτοφανές για τα δεδομένα του ελλη¬νικού Σχολείου. Με το Π.Δ. 79 (ΦΕΚ 109/τ. Α'/1-8-2017) καθορίζεται ότι η «επιλογή σημαιοφόρων, παραστατών και υπευθύνων κατάθεσης στεφάνου πραγματοποιείται με κλήρωση ανάμεσα στο σύνολο των μαθητών» της ΣΤ' τάξης του Δημοτικού Σχολείου. Διά στόματος του πλέον αρμοδίου υπουργού ακούσαμε τα εξής καταπληκτικά -πλην του τελευταίου σημείου: «Για εμάς η σημαία δεν πρέπει να είναι βαθμολογικό έπαθλο. 'Ολοι έχουν δικαίωμα να την κρατούν, όπως και υποχρέωση να την υπερασπίζονται». Ασφαλώς η σημαία δεν είναι ένα πανί. Είναι το εθνικό μας σύμβολο. Αλλιώς, γιατί διακινδύνευσε την ζωή του ένας Μανώλης Γλέζος, γιατί χύθηκαν κρουνοί αιμάτων, προκειμένου να μη πέσει η σημαία στα χέρια των εχθρών;
Φαίνεται ότι ήλθε ο καιρός να επαληθευθεί η ρήση ότι «οι μαθητές πρέπει να είναι όλοι ίσοι, όπως το κουρεμένο γκαζόν», ή να τα αναθέ-σουμε όλα στη "θεά Τύχη".
Η δημοκρατία οφείλει να παρέχει σε όλους τους μαθητές ίσες ευ-καιρίες, με το ποιοτικό και αξιοκρατικό Σχολείο που θα παρέχει τη δυνατότητα της αριστείας σε όλους ανεξαιρέτως με βάση την αξία τους' να παρέχει πραγματικά δωρεάν παιδεία, χωρίς φροντιστήρια ό¬που οι φιλότιμοι γονείς δαπανούν εκατομμύρια, με αποτέλεσμα η ει¬σαγωγή στα ΑΕΙ να αποτελεί προνόμιο των κατεχόντων και ολίγων έτι τινών' να μη παρατηρείται το φαινόμενο των τόσο πολλών χαμένων ωρών διδασκαλίας' να νοικοκυρεύσει τα πράγματα και να μη επι¬τρέπει τη "μπαχαλοποίηση", με την παροχή τόσο πολλών δικαιολο¬γημένων απουσιών.
Πώς μπορούμε να αποδεχόμαστε ότι η προσπάθεια και η πειθαρ¬χία είναι απαραίτητες για να μάθουν τα παιδιά μας κάποιο μουσικό όργανο ή κάποια ξένη γλώσσα, αλλά να αντιδρούμε για τα μαθήματα του Σχολείου και δη τα θεωρητικά; Πώς να μη λυπούμαστε που τα παιδιά μας έχουν ελλιπή επαφή με τα αρχαία Ελληνικά και γι' αυτό δεν έχουν την ικανότητα της πρόσβασης σε κείμενα του 19ου αιώνα, όπως του Παπαδιαμάντη και άλλων καταξιωμένων Νεοελλήνων συγ¬γραφέων; Αυτό «δεν είναι απλώς μία παράπλευρη απώλεια». Είναι τραγωδία.
Το ζητούμενο είναι η ισότητα ευκαιριών, όχι η "ισότητα τυχαιό- τητας", η "ισότητα διά κληρώσεως", που είναι «ένα μήνυμα παραί¬τησης, ραστώνης και εφησυχασμού, με γκρι αποχρώσεις τζόγου. Η αριστεία δεν είναι κατάσταση' είναι κατάκτηση» . Επομένως, δεν πρόκειται για αληθινή ισότητα, αλλά για επίπλαστη και ψευδή, διότι καταργεί την άμιλλα, την αξιοκρατία, την αριστεία. 'Αλλωστε, γιατί η "σημαιοφορία" να μη αποτελεί κίνητρο για τους μαθητές, να τιμη¬θούν για τις επιδόσεις τους με το εθνικό μας σύμβολο, για το οποίο χύθηκε τόσο αίμα;
Δημιουργείται, επίσης, και ένα άλλο ζήτημα. Οι μαθητές του Δη¬μοτικού Σχολείου ενστερνίζονται την ιδέα ότι ο συναγωνισμός, η προσπάθεια και η διάκριση ως επιβράβευση δεν έχουν καμία αξία, εφόσον όλα καθορίζονται από την τύχη. Ούτως ή άλλως έχουμε πλη¬θώρα αρίστων σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου το άριστα σπάνιζε. Με αυτό το μέτρο της "τυχαι- ότητος" δεν δοξάζουμε το "εύκολο σχολείο", το "χαρούμενο σχολείο"; Δεν αναγορεύεται η μετριότητα σε κοινωνικό αγαθό;
Προσωπικά δεν με εκπλήσσει αυτή η απόφαση. Γνωρίζουμε όλοι - ακόμη και αυτοί που στρουθοκαμηλίζουν διά ίδιον όφελος- ότι κά¬ποιοι σε αυτήν τη χώρα έχουν ξεπεράσει κάποια όρια. Περισσότερο με εκπλήσσει η χλιαρή στάση γονέων και εκπαιδευτικών. Όλα θα ξε¬περασθούν. Αλλά η κατάργηση αξιών θα στοιχίσει πολύ. Η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη. Τελικά, μήπως φθάσαμε από τον μιθρι¬δατισμό στον αβδηριτισμό, από την ανοσία στην ανοησία; Αν η ανο¬ησία και η εκπαιδευτική ισοπέδωση είναι ιδεολογία, τότε ο ασθενής επειγόντως στην εντατική.
Βέβαια, οφείλω να παραδεχθώ ότι συμφωνώ με τη διαπίστωση του υπουργού, ο οποίος αναφέρθηκε σε «αναχρονισμούς που ταλαιπω¬ρούν το εκπαιδευτικό σύστημα». Η επιλογή των σημαιοφόρων, με βάση την αριστεία, δημιουργούσε προβλήματα, όπως ανταγωνι¬σμούς, πιέσεις, βαθμοθηρία, υποκειμενοποίηση, πικρίες. Αυτό, όμως, δεν έδειχνε ότι στην Πατρίδα μας υπήρχε αδυναμία να εφαρμοσθεί σωστά μία κορυφαία εκπαιδευτική διαδικασία; 'Η μπορούμε να αρ¬νηθούμε την πληθώρα του "Δέκα" στα Δημοτικά Σχολεία;
Τι έπρεπε, λοιπόν, να γίνει; Δεν έπρεπε να θεραπευθεί το σύμπτω¬μα και να αλλάξει η νοσηρά νοοτροπία όλων μας; Αντ' αυτού καθο¬ρίσθηκε η επιλογή των σημαιοφόρων και παραστατών με κλήρωση. Αυτό αποτελεί ευθεία αμφισβήτηση και κατάργηση της αριστείας, σε μία ηλικία κατά την οποία θέλουμε να μεταδώσουμε στα παιδιά κοι¬νωνικές και μορφωτικές αξίες.
Το Σχολείο είναι μία μικρή κοινωνία. Πώς μεθαύριο, που το παιδί, ως ώριμος άνθρωπος, θα εξέλθει στην κοινωνία, δεν θα αισθάνεται σαν να είναι σε μία φυλακή, πνιγμένο σαν το ψάρι έξω από το νερό, όταν, απροετοίμαστο, μη εθισμένο στην πειθαρχία, στην άμιλλα και στην επιβράβευση, και νομίζοντας ότι τα αγαθά δεν αποκτώνται με κόπους, βρεθεί σε μία κοινωνία με σκληρούς ανταγωνισμούς; Εκτός και αν διαπιστώσει ακόμη και τότε ότι στην κοινωνία επικρατεί το ρουσφέτι, η αναξιοκρατία, η μετριότητα, οι κοινώς λεγόμενοι "νού- λες", η κομματοκρατία, η συναλλαγή, η "αρπαχτή", το πελατειακό σύ¬στημα και το δόγμα «η καριέρα είναι χολέρα».
Γιατί, παρακαλώ, οι αριστούχοι να μη αισθάνονται υπερηφάνεια; Ποιοι να είναι υπερήφανοι; Οι ομοφυλόφιλοι, όπως το ακούσαμε από τα πιο επίσημα χείλη; Βέβαια οι άριστοι δεν αποτελούν «προνομιακό πεδίο άντλησης ψήφων», διότι δεν άγονται και δεν φέρονται. Αποτε¬λούν ξεχωριστές προσωπικότητες, ανεξάρτητα άτομα. Αυτοί οι πολι¬τικοί άνδρες δηλώνουν ότι μας κάνουν υπερήφανους τα χρυσά μετάλλια, έστω και αν οι ίδιοι προσφέρουν λίγα ή σχεδόν τίποτε στην προπόνηση των αθλητών. Για τα μετάλλια που κερδίζονται -ας μη γελιόμαστε- με ιδιωτική πρωτοβουλία, αισθανόμαστε υπερήφανοι. Για τους αρίστους όχι; Η αριστεία είναι ρετσινιά; Οποία κατάπτωση αξιών!
Ευφυέστατα έχουν αναρωτηθεί πολλοί: Εάν ήθελες να κτίσεις το σπίτι σου, θα καλούσες ένα μέτριο πολιτικό μηχανικό και οικοδόμο; Εάν ήθελες να φτιάξεις τα υδραυλικά του σπιτιού σου ή τα ηλεκτρο¬λογικά, θα φώναζες έναν τυχαίο; Όταν θέλεις να συντηρήσεις το αυτοκίνητό σου, πηγαίνεις σε οποιονδήποτε; Ασφαλώς όχι.
Μερικοί θέλουν να μας διδάξουν πως «πρέπει να περάσουμε και από την παιδεία του χαμηλού παρονομαστή σώνει και καλά, για να φτάσουμε στη "Δημοκρατία του μέσου όρου"» (Θάνος Βερέμης). Η αριστεία δεν μπορεί να μετατραπεί σε «βαρύ φορτίο». Δεν είναι ψό¬γος, «ρετσινιά και στρεβλή φιλοδοξία». Αντίθετα είναι εύσημο για μια ζωή. Είναι μαργαριτάρι που και στη λάσπη ακόμη αν πέσει, θα λά¬μπει.
Τελικά, μήπως με όλον αυτόν τον κυκεώνα των "μεταρρυθμίσεων" δεν υποβοηθείται ο κοινωνικός αυτοματισμός, η ταξική διάκριση των πολιτών, η ανθρωποφαγία; Στην Ελλάδα δεν μπορείς να είσαι καλός και άριστος, διότι έτσι θα είμαστε όλοι ίσοι; Οι πάντες έχουν προ¬νόμια, εκτός από τα παιδιά με ιδιαίτερα μαθησιακά γνωρίσματα; Προφανώς «ομφακές είσι», κατά τον γνωστό μύθο του Αισώπου. Πώς θα θεραπεύσουμε μία παθογένεια της ελληνικής κοινωνίας; Αδια¬φορώντας για την αξιοσύνη; Το πρόβλημα των παιδιών μας είναι να "βολευτούν", όχι να "διακριθούν"; Πώς μπορούμε να υποβαθμίζουμε την ατομική προσπάθεια και να αμελούμε την υποχρέωσή μας να αποδίδουμε τα εύσημα στους αρίστους;
Δεν πειράζει αν οι άριστοι προκαλούν τον φθόνο, ακόμη και το μί¬σος κάποιων πλεγματικών. Πολύ εύστοχα έγραφε ο Μίλτος Κου- ντουράς: «Οι ταπεινοί γύρω μας μάς έριξαν λόγια βδελυρά και μας εμίσησαν - αλίμονο αν δε μας μισούσαν».
Οι αριστούχοι, που βλέπετε σήμερα ενώπιόν σας, είναι επίγονοι εκείνων των αριστούχων μαθητών της 'Ανω Μακεδονίας που με στε¬ρήσεις, με πολύ αγώνα και με βδελυγμία προς τις παροχές και τα δελεάσματα των βουλγαρικών και ρουμανικών σχολείων στη Μακεδο¬νία, πρόκοβαν, γίνονταν δάσκαλοι, καθηγητές, μετέδιδαν τις γνώσεις και γαλουχούσαν με τον εθνικό φρονηματισμό τους μαθητές. Είναι συνεχιστές των αριστούχων της πόλεώς μας, η οποία στις αρχές του εικοστού αιώνα είχε οκτατάξιο αρρεναγωγείο, τετρατάξιο παρθενα¬γωγείο, τρία νηπιαγωγεία και οικοτροφεία αρρένων και θηλέων .
Σήμερα ατενίζουμε σε σας, αριστούχοι, ως το φέρελπι μέλλον της Πατρίδος μας. Σας υπενθυμίζω -θέτοντας μόνο στον λόγο των γερό¬ντων, αντί της λ. "άλκιμοι" τη λ. "άριστοι", έννοιες, άλλωστε, ταυ¬τόσημες- τους χορικούς λόγους και αντίλογους στην αρχαία Σπάρτη, οι οποίοι διακρίνονται για τη συντομία και το βαθύ περιεχόμενο :
17
- Οι γέροντες: «Άμές πόκ ημες άριστοι νεανίαι» .
- Οι άνδρες: «Άμές δέ γ' είμές, αί δέ λης, αύγάσδεο » .
- Τα παιδιά: «Άμές δέ γ' έσσόμεσθα πολλω κάρρονες» .
Είσθε οι άριστοι, οι τολμηροί, οι γενναίοι, τα παλληκάρια μας στον αγώνα του πνεύματος' μέσα σε ένα κόσμο της ήσσονος προσπάθειας, που λιποψυχεί, που υποτιμά τις αξίες και τους αξίους.
Εσείς θα γίνετε πολύ πιο ισχυροί, πιο δυνατοί, καλύτεροι και ανώ¬τεροι. Το ελπίζουμε.
* Ομιλία κατά τη Χρηστίδειο τελετή του ΦΣΦ "Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ" (29-4-2018).
6 Καθημερινή 22-2-2015.
17 Εμείς, κάποτε, ήμασταν άριστοι νέοι.
