 |
| Φώτο επιλογή... ΡΑΔΙΟΦΛΩΡΙΝΑ |
Ένα σημαντικό κεφάλαιο της ζωής ίσως και της επιβίωσης των κατοίκων στην Φλώρινα, όσο περίεργο κι εάν ακούγεται σε κατοίκους άλλων περιοχών, είναι η οικιακή ή επαγγελματική θέρμανση. Σε μία περιοχή ορεινή όπως η Φλώρινα με βαρύτατο και παρατεταμένο χρονικά χειμώνα , η θέρμανση ήταν και είναι το κύριο μέλημα που προβληματίζει τον νοικοκύρη ή επαγγελματία. Ο αρχαιότερος τρόπος θέρμανσης ήταν το γνωστό μας τζάκι - η εστία από αρχαιοτάτων χρόνων ίσως μέχρι σήμερα. Σε ένα δωμάτιο του σπιτιού μαζεύονταν όλα τα μέλη της οικογενείας να ζεσταθούν πέριξ του τζακιού.
Τα περισσότερα τζάκια ήταν απλά όπως απλοί στην ζωή τους ήταν κάποτε οι Φλωρινιώτες του 19αιώνα. Υπήρχαν παράλληλα και τα μαγκάλια πολλών ειδών τα οποία πρόχειρα μπορούμε να τα κατατάξουμε στα απλά ή φτωχικά και στα πολυτελείας. Τα απλά ήταν λαμαρινένια με σιδερένια πόδια ενώ τα πολυτελείας μαγκάλια ήταν χάλκινα καμπυλωτά δοχεία με λαβές που πατούσαν στο δάπεδο με πσιδερένια ποδαράκια ή ξύλινα όπως τα σημερινά τραπέζια. Τα μαγκάλια δεν είχαν συνήθως καπνοδόχο όπως τα τζάκια και όσοι δεν γνώριζαν τα μυστικά τους, πέθαιναν από το διοξείδιο του άνθρακα που παράγουν τα αναμμένα κάρβουνα κατά την καύση. Χρησιμοποιήθηκαν στην Φλώρινα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Η θερμάστρα έκανε την εμφάνιση της στην Φλώρινα λίγο πρίν και αρχές του 1900.βεβαιωμένη πληροφορία , αναφέρει ο λαογράφος Φλωρινιώτης κ Μεκάσης, αναφέρει ότι εισήχθη στην καθημερινότητα των Φλωρινιωτών από το γειτονικό Μοναστήρι Τότε όπου άκμαζε ο Ελληνισμός στο βιλαέτι Μοναστηρίου. Μία άλλη προφορική αναφορά λέει ότι η πρώτη θερμάστρα έκανε την εμφάνιση της στην εκκλησία του ορεινού χωριού Κορυφή όπου μαζεύτηκαν οι κάτοικοι πήγαν εν έτος 1910 όλο περιέργεια να δούν την νέα εφέυρεση όπου έκαιγε ξύλα, έβγαζε βοή και ζέσταινε περισσότερο από το παραδοσιακό τζάκι της εποχής. Με την εμφάνιση της θερμάστρας καυσόξυλων ( σόμπες) άλλαξε και ο τρόπος ζωής των κατοίκων. Πέραν από την θέρμανση τον χειμώνα προσέφερε ευκολίες στο νοικοκυριό. Εκεί μαγείρευαν, ζέσταιναν νερό για πλύσιμο , στέγνωναν τα πλυμένα ρού
χα μέχρι και για το σιδέρωμα ρούχων ήταν χρήσιμη η θερμάστρα όπως και για το ψήσιμο κάστανων που μάζευαν το φθινόπωρο από τα γύρω βουνά . Γύρω από το τζάκι και την θερμάστρα τους παγερούς μήνες του χειμώνα όλη η οικογένεια ζεσταίνονταν ενώ οι γιαγιάδες λέγαν ατελείωτες ιστορίες στα εγγονάκια τους καθώς έξω ένα μέτρο χιόνια σκέπαζαν τα πάντα στην Φλώρινα. Καθιερώθηκαν πολλοί τύποι και σχέδια θερμαστρών. Η ¨μασίνα¨η πιο χαρακτηριστική αρχικά υπήρχε σε σπίτια της πόλης και χρησιμοποιούταν σαν φούρνος μαγειρέματος στις κουζίνες. Στα χωριά υπήρχαν πλινθόχτιστοι οικιακοί φούρνοι όπου εκτός του μαγειρέματος οι αγρότισσες έψηναν το πεντανόστιμο χωριάτικο ψωμί . Στην πόλη υπήρχαν παρόμοιοι φούρνοι σε αυλές φτωχικότερων σπιτιών. Η θερμάστρα , οι σωληνώσεις και η καπνοδόχος χρειάζονταν τακτική συντήρηση κυρίως καθαρισμό από τις πίσσες και τις στάχτες που συσσωρεύονταν εκ της καύσεως των ξύλων., Θερινούς μήνες οι νοικοκυρές «τίναζαν τα μπουριά» ενώ οι νοικοκύρηδες καθάριζαν την καπνοδόχο παράλληλα με την παραγγελία - αγορά καυσόξυλων Άνθιση παρουσίαζαν πολλά επαγγέλματα σχετιζόμενα με την θέρμανση αλλά και την επεξεργασία του ξύλου στην Φλώρινα . Ξυλοκόποι, ζωέμποροι μουλαριών - γαϊδουριών - αλόγων , αγωγιάτες, ξυλέμποροι, ξυλεργάτες, μαραγκοί, σιδηροτεχνήτες, καθαριστές καπνοδόχων κ ά πολλοί συντηρούνταν πέριξ του κλάδου της ξυλείας - θέρμανσης. Τέσσερις ήταν οι κύριοι τύποι θερμάστρας που κυριάρχησαν όπως η «στολισμένη», η κυλινδρική, ή θερμάστρα τύπου «πάπια» και η «μασίνα» η κατεξοχήν θερμάστρα κουζίνας η οποία επικράτησε μέχρι τις ημέρες μας. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι «επαγγελματικού τύπου» θερμάστρες της εποχής οι οποίες έκαιγαν μεταχειρισμένο λάδι οχημάτων που συνέλεγαν οι πρώτοι μηχανικοί επισκευής αυτοκινήτων . Γέμιζαν τα καταστήματα μαυρίλα απ την καύση μηχανέλαιου και δεν ήταν οι πιο υγιεινές με τα σημερινά δεδομένα .Μέχρι και θερμάστρα κατασκευασμένη από ...;παλιές ζάντες μεγάλων φορτηγών ή λεωφορείων που καίγαν λάδι ως καύσιμη ύλη έχει καταγραφθεί στην λαογραφίας της πόλης. Αργότερα οι θερμάστρες πετρελαίου
, υγραερίου, ηλεκτρικές με ειδική αντίσταση πυρακτώσεως - εκπομπής θερμότητας, ηλεκτρικά αερόθερμα μέχρι και κλιματιστικά μηχανήματα σιγά σιγά παραγκώνισαν την γνωστή θερμάστρα ως επιλογή θέρμανσης του Φλωρινιώτη από το 1960 και έπειτα. Την δεκαετία του 1970 με την άναρχη ανοικοδόμηση πολυκατοικιών στην πόλη οι θερμάστρες αντικαταστήθηκαν από κεντρικούς καυστήρες μαζούτ το οποίο μετέπειτα απαγορεύτηκε διότι ήταν επικίνδυνο για την δημόσια υγεία και την μόλυνση του περιβάλλοντος. Αντικαταστάθηκαν με κεντρικούς καυστήρες πετρελαίου και μετά το 1990 από τους ατομικούς καυστήρες πετρελαίου για κάθε διαμέρισμα . Παράλληλα λειτουργούν σε ορισμένες οικοδομές και καυστήρες λιγνίτη .Η χρήση του λιγνίτη για θέρμανση ήταν άγνωστη μέχρι το 1922 όπου έλληνες πρόσφυγες από τον Πόντο και την Μικρά Ασία έκαιγαν στα σπίτια τους λιγνίτη εν αντιθέσει με τους υπόλοιπους που έκαιγαν ξύλα για να ζεσταθούν. Οι πρώτες εξορύξεις κοιτασμάτων λιγνίτη στην Φλώρινα έγιναν από τους Γάλλους ενώ από το 1922 η χρήση λιγνίτη έγινε πιο διαδομένη . Ήταν ως καύσιμη ύλη πιο φθηνή και μέχρι πρόσφατα οι κάτοικοι με ιππήλατες άμαξες ή αγροτικούς ελκυστήρες με συρόμενη πλατφόρμα πήγαιναν στα ορυχεία να προμηθευτούν λιγνίτη για την θέρμανση των σπιτικών τους. Οι πρώτες εξορύξεις μετά τους Γάλλους έγιναν στην Βεύη και στην Αχλάδα με αντιπροσωπείες στην πόλη αρχικά από τον Στ Μάγκο και Αρ.Βόσδου , μετέπειτα από τα λιγνιτωρυχεία Αχλάδας των αδερφών Ρόζα. Οι κάτοικοι όμως έκαιγαν καυσόξυλα κατά κόρον στα σπίτια. Οι κάτοικοι της πόλης δεν υλοτομούσαν. Η υλοτομία παραδοσιακά γινόταν από βουνίσιους κατοίκους των χωριών ¨Αλωνα, Τρίβουνο, Κορυφή,Μελάς Καστοριάς, Πισοδέρι , Αντάρτικο, Κώττας, Πράσινο, Κρατερό, Ακρίτα, Πολυπόταμο, Τριανταφυλλιά, Ατραπο όπως και για ξυλοκάρβουνα που έφτιαχναν οι παλιοί καρβουνάδες της Δροσοπηγής, Φλάμπουρο,Πισοδερίου, Κώττα κ.α. Αγωγιάτες κατέβαιναν από τα βουνά στην πόλη κάθε Τετάρτη και Σάββατο με φορτωμένα με καυσόξυλα καραβάνια γαιδουριών, μουλαριών ή αλόγων . Πήγαιναν στην λαϊκή αγορά ή στις γειτονιές όπου πουλούσαν στους νοικο
κυραίους κομμένους κορμους , κλαδιά δένδρων οξυάς και βελανιδιάς.Το 1950 έκαναν την εμφάνιση τους οι πριονόδισκοι ενώ το 1960 οι πετρελαιοκίνητες πριονοκορδέλες που αντικατέστησαν τα παλιά τσεκούρια και πριόνια . Μετακινούμενες πριονοκορδέλες συρόμενες με μικρά τρακτεράκια -μηχανές γυρνούσαν στις γειτονιές όπου έκοβαν κατά παραγγελία τους κορμούς και τα κλαδιά που αγόραζαν οι σπιτονοικοκύρηδες από τους αγωγιάτες υλοτόμους. Πρό της εμφανίσεως της μηχανοκίνητης πριονοκορδέλας άνθιση είχε το επάγγελμα των πριονάδων οι οποίοι ήταν κάτοικοι των ορεινών χωριών Κορυφή και Τριανταφυλλιά οι οποίοι με πριόνια πριόνιζαν κορμούς μεγάλων δένδρων για να φτιάξουν οικοδομικά σανίδια ή δοκάρια. Αξίζει να σημειωθεί ότι πρώτη φορά αντίκρισαν οι Φλωρινιώτες μηχανοκίνητη πριονοκορδέλα στο Πισοδέρι όταν ο Γαλλικός στρατός κατά την διάρκεια του Α΄παγκοσμίου πολέμου έφτιαχνε σανίδια χαρακωμάτων. Αποτελούσε την τελευταία λέξη της τεχνολογίας για την μακρινή εποχή εκείνη στους Φλωρινιώτες η οποία μετά καταστράφηκε αργότερα και δεν αξιοποιήθηκε για τις ανάγκες τις υλοτομίας στην περιοχή. Μετά το 1970 λιγόστεψε η αγοραπωλησία καυσοξύλων από αγωγιάτες με γαϊδούρια ή μουλάρια. Τότε περίπου έκαναν την εμφάνιση τους μεγάλα φορτηγά αυτοκίνητα που ανηφορίζαν στα βουνά , φόρτωναν την ξυλεία που ήταν αραδιασμένες σε σειρές στο πλάι του δημόσιου δρόμου από τους ξυλοκόπους. Αυτά με την σειρά τους κατέβαζαν τα ξύλα σε μεγάλες αποθήκες ξυλείας όπου με την κατάλληλη επεξεργασία πωλιόντουσαν για θέρμανση στους κατοίκων , για οικοδομικές εργασίες ή για την αγορά από ξυλουργούς ή βιομηχανίες ή βιοτεχνίες επίπλων στην υπόλοιπη Ελλάδα. Στις αποθήκες ξυλείας εργάζονταν 5 με 6 ξυλεργάτες .Οι ακατέργαστοι κορμοί δένδρων με την κατάλληλη επεξεργασία γίνονταν οικοδομική ξυλεία, η τεμαχίζονταν σε μικρά τεμάχια ξύλου για τις θερμάστρες των κατοικιών , γραφείων, μαγαζιών κ.ο.κ. μ Πέραν από την θέρμανση η ξυλεία προοριζόταν και για την κατασκευή ξύλινων οχημάτων επιβατικών ( λαντόνια) ή μεταφοράς ογκωδών εμπορευμάτων η αγροτικών προιόντων , τα γνωστά στην Φλώρινα ίσω
ς και αλλού «κάρα» εκ του Λατινικού carrum . Ξύλινες ιππήλατες άμαξες κατασκευάζονταν αρχικά στο γειτονικό Μοναστήρι αρχές του 20ου αιώνα ενώ στην φλώρινα υπήρχαν τα καροποιεία - σαμαροποιεία κυρίως για την επισκευή φθορών αυτων . Μετά την απελευθέρωση της Φλώρινας και συγκεκριμένα μετά το 1922 ο πρώτος στην πόλη κατασκευαστής καρών - καροποιός ήταν ο κ. Αριστείδης Αριστείδου. Κατασκευάζονταν κυρίως από ξύλο και άλλα υλικά. Το ξύλο χρησίμευσε για την κατασκευή πολλών οικιακών σκευών ( γαβάθες, βαρέλια ) ή αγροτικών εργαλείων ( σαμάρια, ξύλινα υποζύγια, ηνία άροσης της γής κλπ) στην ξυλογλυπτική τέμπλων ιερών ναών , στην βαρελοποιία ) Από τον μεσοπόλεμο μέχρι τα τέλη του 20 αιώνα στην Φλώρινα αξιοσημείωτη άνθηση παρουσίαζε και ο κλάδος των μαραγκών στα ξυλουργεία όπου κατασκεύαζαν από ξύλινα τραπέζια, καρέκλες, πόρτες, ντουλάπια, μπαούλα, παράθυρα, κουφώματα δαπέδου ή οροφής, ξύλινες κουζίνες, βιτρίνες - φεγγύτες καταστημάτων, γραφεία μέχρι πολύπλοκες ξύλινες σκάλες - χαρακτηριστικές εξώπορτες - αληθινά αριστουργήματα που διακοσμούν ακόμη νεοκλασικής αρχιτεκτονικής παλιές κατοικίες στην πόλη. Με την βιομηχανοποίηση των επίπλων - κουφωμάτων μετά την δεκαετία του 1980 δυστυχώς και στην πόλη μας το επάγγελμα του ξυλουργού πλήν ελαχίστων εργαστηρίων μειώνεται .Οι εναπομείναντες μαραγκοί συνήθως συναρμολογούν έτοιμα προκατασκευασμένα έπιπλα που εισάγονται σε κομμάτια από το εξωτερικό . Από το 1970 μέχρι το 2010 η κύρια επιλογή θέρμανσης ήταν το πετρέλαιο , αρχικά το μαζούτ, θέρμανσης στις περισσότερες πολυκατοικίες η και μονοκατοικίες της πόλης και στα χωριά της Φλώρινας . Η χρήση καυσόξυλων περιορίστηκε σημαντικά λόγω της φθηνότερης αρχικά τιμής αγοράς και καθαριότητας μέσα στα σπίτια. Με την αύξηση της τιμής ανα βαρέλι , με την οικονομική κρίση μα κυρίως λόγω της υπερ- φορολόγησης της τιμής αγοράς ανα λίτρο του πετρελαίου οι κάτοικοι της Φλώρινας στραφήκαν σε άλλες μορφές οικολογικής θέρμανσης των σπιτιών όπως τα λεγόμενα πέλλετς μα κυρίως και πάλι στα καυσόξυλα ως αντικαταστάτη του πετρελαίου. Δασώδεις πλαγιές βουνώ
ν αποψιλώθηκαν από δένδρα μια και η ζήτηση ειδικά φέτος το 2012 ήταν υπερβολικά αυξημένη. Οι τιμές των καυσοξύλων μέσα σε ένα καλοκαίρι ανέβηκαν σημαντικά . Πολλοί ελεύθεροι επαγγελματίες με διαφορετικό μέχρι χθές αντικείμενο, στράφηκαν στην εμπορία ξυλείας για να ανταποκριθούν στην αυξημένη ζήτηση καυσόξυλων από νοικοκυραίους ή επαγγελματίες. Η επίσημη Πολιτεία παρά την πανφλωρινιώτικη διαμαρτυρία φέτος, τις υποσχέσεις για «επίδομα θέρμανσης» ή «τηλεθέρμανση» από τίς Α.Η.Σ. της ΔΕΗ δεν ανέκοψαν την μαζική επιστροφή του κόσμου στις ξυλόσομπες . Οι αγωγοί φυσικού αερίου όταν κατασκευάζονταν η Εγνατία Οδός κατά μυστήριο λόγο ή σκοπιμότητα «έστριψαν» από το Πλατύ Ημαθείας προς τον νότο για να ζεστάνουν τους υπόλοιπους συμπατριώτες μας που ζούν στα μεγάλα αστικά κέντρα της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδος όπου σημειωτέον οι κλιματολογικές συνθήκες τον χειμώνα σε καμία περίπτωση δεν ομοιάζουν με τον βαρύτατο και μακρύτατο ημερολογιακά χειμώνα της ορεινής και ακριτικής Φλώρινας. Για την περιβόητη τηλεθέρμανση από πληροφορίες και μηνύματα όσων την απολαμβάνουν η χρησιμότητα της είναι αμφιλεγόμενη όταν όλα τα εργοστάσια - ορυχεία της ΔΕΗ στην Δυτική Μακεδονία υπολειτουργούν όταν το σύστημα διανομής παρουσιάζει καταχείμωνο βλάβες ή όταν απλά οι φίλοι μας οι Δεητζήδες απεργούν για τα δίκαια τους ...;Το εάν είναι χρήσιμο πέραν από μία εναλλακτική μορφή οικιακής - επαγγελματικής θέρμανσης ως άλλο ένα μέσο εμμέσου φορολόγησης των κατοίκων αυτό θα έλεγα χρειάζεται μεγάλη συζήτηση και προβληματισμό από όλους ...; Χειμώνας του 2012 Με όλα αυτά δεν είναι μακριά (εάν δεν αφίχθη ) ήδη η εποχή εκείνη να ζήσουμε κι εμείς οι νεώτεροι κάτοικοι των τσιμεντοκλουβιών της πόλης, τους παλιούς καλούς καιρούς , να ξαναθυμηθούμε την θερμάστρα καυσοξύλων που είναι καταχωνιασμένη σε κάποια αποθήκη, το τζάκι του παππού ή την φουφού με το μαγγάλι της γιαγιάς που ξέθαψαν κάποιοι από τα λογιστικά τους σεντούκια και το βάθος της ιστορίας ετούτης της ακριτικής πόλης. Όσο για εκείνους πάλι στα κεντρικά δελτία ειδήσεων θα μας κοροιδεύουν με ειδησιογραφ
ικά τηλεσόου , ως πρωταθλητές στις χαμηλές θερμοκρασίες και το γνωστό τροπάριο ¨συνηθισμένα τα βουνά στα κρύα και στα χιόνια ...; Να σας ευχηθώ καλό χειμώνα χωρίς άλλες απώλειες θεμρικής ενέργειας και να ευχαριστήσω και πάλι τον φλωρινιώτη λαογράφο κ.Μεκάση Δημήτριο , για το πολύ καλό βιβλίο που μου χάρισε για τα παλιά επαγγέλματα της Φλώρινας , που ίσως να ξαναζωντανέψουν μέσα στην ομίχλη την κρίση την σιωπή και το χιόνι
